Periferna neuropatija je rezultat oštećenja nerava koji se nalaze izvan mozga i kičmene moždine (periferni nervi) i često uzrokuje slabost, utrnulost i bol, obično u rukama i stopalima. Periferna neuropatija može uticati na druge oblasti i funkcije tela, uključujući varenje, mokrenje i cirkulaciju.
Šta je periferna neuropatija?
Značenje periferne neuropatije možemo shvatiti iz osnova obe reči:
Periferno: Izvan mozga i kičmene moždine (koji čine centralni nervni sistem)
Neuro: Vezano za nerve
Patija: Bolest
Periferna neuropatija se odnosi na stanja koja nastaju kada su nervi koji prenose poruke do i od mozga i kičmene moždine ka ostatku tela oštećeni ili zahvaćeni bolešću.
Periferni nervi čine mrežu koja povezuje mozak i kičmenu moždinu sa mišićima, kožom i unutrašnjim organima. Periferni nervi izlaze iz kičmene moždine i raspoređeni su duž linija u telu koje se nazivaju dermatomi.
Tipično, oštećenje nerva utiče na jedan ili više dermatoma, koji se mogu pratiti do određenih delova tela. Oštećenje ovih nerava prekida komunikaciju između mozga i drugih delova tela i može poremetiti kretanje mišića, dovesti do gubitka osećaja u rukama i nogama i izazvati bol.
Vrste periferne neuropatije
Postoji nekoliko različitih vrsta perifernih neuropatija koje imaju različite uzroke. Oni se kreću od sindroma karpalnog tunela (traumatske povrede uobičajene nakon hronične ponavljane upotrebe šaka i zglobova, kao što je upotreba računara) do oštećenja nerava povezanih sa dijabetesom. Periferne neuropatije su česte, posebno kod ljudi starijih od 55 godina.
Neuropatije se obično klasifikuju prema problemima koje izazivaju ili onome što je u korenu oštećenja.
Mononeuropatija
Oštećenje jednog perifernog nerva naziva se mononeuropatija. Fizičke povrede ili traume kao što je nesreća su najčešći uzrok. Produženi pritisak na nerv, uzrokovan dugim periodima sedenja (kao što je sedenje u invalidskim kolicima ili ležanje u krevetu), ili kontinuirani, ponavljajući pokreti, mogu izazvati mononeuropatiju.
Sindrom karpalnog tunela je česta vrsta mononeuropatije. Zove se i povreda preopterećenja, koja se javlja kada se nerv koji putuje kroz ručni zglob pritisne. Ljudi čiji rad zahteva ponavljane pokrete zglobom (kao što su radnici na montažnoj traci, fizički radnici i oni koji rade za računarom duži vremenski period) su u većem riziku.
Oštećenje nerva može dovesti do utrnulosti, peckanja, neobičnih senzacija i bolova koji se šire u prva tri prsta na dlanu šake. Osoba se može probuditi noću sa utrnulošću u ruci ili shvatiti da je utrnulost uočljivija kada obavlja aktivnosti poput upotrebe fena. Vremenom, povrede karpalnog tunela mogu oslabiti mišiće u šaci. Takođe možete osetiti bol ili peckanje u ruci i ramenu.
Primeri drugih mononeuropatija koje mogu izazvati slabost u zahvaćenim delovima tela, kao što su ruke i stopala su:
Paraliza ulnarnog nerva: Nastaje kada je oštećen nerv koji prolazi blizu površine kože na laktu ruke. Utrnulost se primećuje u 4. i 5. prstu šake.
Paraliza radijalnog nerva: Uzrokovana je povredom nerva koji ide duž donje strane nadlaktice i može se javiti kod preloma kosti nadlaktice.
Paraliza peronealnog nerva: Ova povredanastaje kada dođe do pritiska ili povrede na nerv koji prolazi kroz potkolenicu. Ovo dovodi do stanja zvanog „pad stopala“, u kojem postaje teško podići stopalo.
Neuropatija može uticati na nerve koji kontrolišu kretanje mišića (motorni nervi) i na one koji prenose osećaj kao što su hladnoća ili bol (senzorni nervi). U nekim slučajevima može uticati na unutrašnje organe, kao što su srce, krvni sudovi, bešika ili creva. Neuropatija koja utiče na unutrašnje organe naziva se autonomna neuropatija. Ovo retko stanje može izazvati nizak krvni pritisak ili probleme sa znojenjem.
Polineuropatija
Polineuropatija je najčešća manifestacija periferne neuropatije. Javlja se kada se simptomi ispolje na više perifernih nerava u celom telu istovremeno.
Polineuropatija može imati širok spektar uzroka, uključujući izlaganje određenim toksinima kao što je zloupotreba alkohola, loša ishrana (naročito nedostatak vitamina B) i komplikacije od bolesti kao što su rak ili otkazivanje bubrega.
Jedan od najčešćih oblika hronične polineuropatije je dijabetesna neuropatija, stanje koje se javlja kod osoba sa dijabetesom i javlja se kod ljudi sa slabo kontrolisanim nivoom šećera u krvi. Iako je to retko, dijabetes takođe može izazvati mononeuropatiju.
Najčešći simptomi polineuropatije su:
- Peckanje
- Utrnulost
- Gubitak osećaja u rukama i nogama
- Osećaj pečenja u stopalima ili rukama
Pošto ljudi sa hroničnom polineuropatijom često gube sposobnost da osete temperaturu i bol, mogu se opeći i razviti otvorene rane kao rezultat povrede ili dužeg pritiska.
Ako su zahvaćeni nervi koji inervišu organe za varenje, to može dovesti do dijareje ili zatvora, kao i gubitka kontrole nad crevima ili bešikom. Mogu se javiti i seksualna disfunkcija i abnormalno nizak krvni pritisak.
Jedna od najozbiljnijih polineuropatija je Guillain-Barreov sindrom, retka bolest koja se javlja iznenada kada imunski sistem tela napadne periferne nerve u telu.
Simptomi se javljaju brzo i brzo se pogoršavaju, ponekad dovodeći do paralize. Rani simptomi uključuju slabost i peckanje koje se prvo javlja u nogama ali se može proširiti i u ruke.
Problemi sa krvnim pritiskom, problemi sa srčanim ritmom i otežano disanje mogu se javiti u težim slučajevima. Međutim, uprkos ozbiljnosti bolesti, stope oporavka su dobre kada se pacijenti leče rano.
Hronična inflamatorna demijelinizirajuća polineuropatija je hronični oblik Guillain-Barre-a u kojem se simptomi nastavljaju mesecima, pa čak i godinama. Rana dijagnoza i lečenje su od ključne važnosti za pacijente sa CIDP, od kojih 30% ima šansu da na kraju budu vezani za invalidska kolica.
Simptomi
Svaki nerv u vašem perifernom sistemu ima specifičnu funkciju, tako da simptomi zavise od vrste zahvaćenih nerava. Nervi su klasifikovani u:
Senzorne nerve koji primaju senzacije, kao što su temperatura, bol, vibracije ili dodir, od kože.
Motorne nerve koji kontrolišu kretanje mišića.
Autonomne nerve koji kontrolišu funkcije kao što su krvni pritisak, znojenje, otkucaji srca, varenje i funkcija mokraćne bešike.
Znaci i simptomi periferne neuropatije mogu uključivati:
- Postepeni početak utrnulosti, bockanja ili peckanja u stopalima ili rukama, koji se mogu proširiti na noge i ruke
- Oštar, probadajući, pulsirajući ili žareći bol
- Ekstremnu osetljivost na dodir
- Bol tokom aktivnosti koje ne bi trebalo da izazivaju bol, kao što je bol u stopalima kada se samo blago oslanjate na njih ili kada ih pokrivate
- Nedostatak koordinacije i pad
- Slabost mišića
- Stalno prisutan osećaj kao da nosite rukavice ili čarape
- Paralizu ako su zahvaćeni motorni nervi
Ako su zahvaćeni autonomni nervi, znaci i simptomi mogu uključivati:
- Netoleranciju na toplotu
- Prekomerno znojenje ili nemogućnost znojenja
- Probleme sa crevima, bešikom ili varenjem
- Pad krvnog pritiska koji dovodi do vrtoglavice
Šta uzrokuje perifernu neuropatiju?
Postoji mnogo faktora koji mogu izazvati periferne neuropatije, tako da je često teško odrediti poreklo.
Stečene neuropatije su uzrokovane faktorima okoline kao što su toksini, trauma, bolest ili infekcija. Poznati uzroci stečenih neuropatija uključuju:
- Dijabetes
- Nekoliko retkih naslednih bolesti
- Alkoholizam
- Lošu ishranu ili nedostatak vitamina
- Određene vrste raka i hemioterapije koje se koriste za njihovo lečenje
- Stanja u kojima su nervi greškom napadnuti od strane sopstvenog imunskog sistema ili oštećeni preagresivnim odgovorom na povredu
- Određene lekove
- Bolesti bubrega ili štitaste žlezde
- Infekcije kao što su Lajmska bolest, herpes zoster ili AIDS
Nasledne neuropatije nisu tako česte. Nasledne neuropatije su bolesti perifernih nerava koje se genski prenose sa roditelja na dete.
Najčešća od njih je Charcot-Marie-Tooth bolest tip 1. Karakteriše je slabost u nogama i, u manjoj meri, u rukama — simptomi koji se obično javljaju između sredine detinjstva i 30. godine. Ova bolest je uzrokovana degeneracijom omotača koji inače okružuje nerve i pomaže im da sprovedu električne impulse potrebne za pokret mišića.
Idiopatske neuropatije su neuropatije koje se javljaju iz nepoznatih uzroka. Čak jedna trećina svih neuropatija je klasifikovana na ovaj način.
Dijagnoza
Vaš lekar će prvenstveno uraditi fizikalni pregled i uzeti anamnezu. Osim početnog pristupa moguće je i sprovođenje testova kao što su:
Elektromiografija
Elektromiografija može pokazati potencijalne probleme u načinu na koji se nervni signali u vašem telu kreću do mišića.
Izvođenje ovog testa podrazumeva stavljanje male igle u vaš mišić. Vaš lekar će vas tada zamoliti da laganim pokretima pomerate mišiće. Sonde u igli će meriti sprovodljivost koja se odvija kroz vaš mišić. Ovaj test može izgledati kao da dobijate injekciju. Ponekad područje postane bolno nekoliko dana nakon toga.
Studija nervne provodljivosti
U studiji nervne provodljivosti, vaš lekar postavlja elektrode na vašu kožu. Putem elektroda se puštaju male količine struje kroz vaše nerve da bi se video da li nervi pravilno prenose signale.
Ova procedura je malo neprijatna u toku izvođenja ali po završetku se gubi osećaj bola.
Kako se leči periferna neuropatija
Lečenje simptoma periferne neuropatije fokusira se na lečenje osnovnog poremećaja. Ako je uzrok dijabetes, fokus je na kontroli nivoa šećera u krvi. Ako nedostatak vitamina uzrokuje problem, onda je lečenje ispravljanje tog nedostatka i nadoknada vitamina.
Mnogi načini lečenja mogu doneti olakšanje i pomoći vam da se vratite svojim redovnim aktivnostima. Ponekad kombinacija različitih pristupa lečenju najbolje funkcioniše.
Lekovi protiv bolova
Oralni lekovi protiv bolova bez recepta kao što su paracetamol i nesteroidni antiinflamatorni lekovi, kao što su aspirin i ibuprofen, mogu biti od velike pomoći u kontroli umerenog bola.
Ako ih uzimate previše, ovi lekovi mogu uticati na funkciju jetre ili želuca. Važno je izbegavati njihovu upotrebu tokom dužeg perioda, posebno ako redovno pijete alkohol.
Mnogi lekovi protiv bolova koji se izdaju na recept takođe mogu pomoći u kontroli neuropatskog bola. To uključuje narkotike, neke antiepileptičke lekove i neke antidepresive. Ostali korisni lekovi na recept uključuju:
- lidokain u flasteru na zahvaćenom području
- pregabalin (antikonvulziv)
- duloksetin (antidepresiv)
- steroide
- anestetike
Lekovi koji se izdaju na recept a koriste se za seksualnu disfunkciju uzrokovanu neuropatijom kod muškaraca uključuju inhibitore fosfodiesteraze 5 (PDE5I) kao što su:
- sildenafil (Viagra)
- vardenafil
- tadalafil
- avanafil
